بازی درمانی چیست (به همراه ۸ مزیت آن برای کودکان)

بازی درمانی، نوعی درمان است که معمولا برای کودکان استفاده می شود چون کودکان نمی توانند عواطف و احساسات خود را پردازش کنند یا مشکلات شان را به والدین و دیگر بزرگسالان بیان کنند.در این مطلب از دپارتمان کودک و نوجوان مجله سلامت دکتر بهشتیان با بازی درمانی و مزایای آن آشنا می شوید.

هر چند بازی درمانی همانند بازی معمولی به نظر می رسد اما چیزی فراتر از این است.

زمانی که کودک بازی می کند یک درمانگر مجرب می تواند از این فرصت برای مشاهده و کسب آگاهی درباره مشکلات کودک استفاده کند. در مرحله بعد، درمانگر احساسات و عواطف و تروماهای (آسیب های روانی) حل نشده کودک را بررسی می کند. کودکان از طریق بازی می توانند مکانیسم های جدید مقابله و نحوه تغییر رفتارهای نادرست را یاد بگیرند.

لازم به ذکر است بسیاری از متخصصات بهداشت روان حرفه ای مانند روان شناسان و روانکاوان از بازی درمانی استفاده می کنند. همچنین این شیوه درمانی از سوی درمانگران رفتاری و شغلی، فیزیوتراپیست ها و مددکاران اجتماعی نیز استفاده می شود.

فواید 

طبق گفته سازمان حرفه ای “بازی درمانی بین المللی (PTI)، تجویز بازی درمانی باعث ایجاد تغییرات مثبت در ۷۱ درصد کودکان شده است.

اگرچه بعضی از کودکان با شک و تردید بازی درمانی را شروع می کنند اما کم کم به درمانگر اعتماد می کنند. زمانی که آنها احساس راحتی بیشتری کردند و پیوندهای آن مستحکم تر گردید کودک می تواند از خلاقیت یا کلام گفتاری بیشتری استفاده کند.

از مزایای بالقوه بازی درمانی می توان موارد ذیل را برشمرد:

• مسئولیت پذیری بیشتر در قبال برخی از رفتارها
• توسعه راهبردهای مقابله ای و مهارتهای خلاقانه حل مشکلات
• احترام به خود
• همدلی و احترام به دیگران
• کاهش اضطراب
• یادگیری درباره تجربه کامل یک احساس و ابراز آن
• مهارتهای اجتماعی قوی و موثر
• روابط خانوادگی مستحکم

بازی درمانی می تواند باعث ترغیب استفاده از زبان شود یا مهارتهای حرکتی ظریف و درشت را بهبود بخشد.

اگر تشخیص داده شود کودک شما مبتلا به بیماری روانی یا جسمی است بازی درمانی نمی تواند جایگزین دارو یا دیگر درمانهای ضروری گردد. بازی درمانی را می توان به تنهایی یا در کنار سایر روشهای درمانی استفاده کرد.

چه زمانی بازی درمانی استفاده می شود؟

گرچه بازی درمانی برای افراد در هر سنی می تواند استفاده شود اما بازی درمانی بیشتر برای کودکان بین ۳ تا ۱۲ سال کاربرد دارد. بازی درمانی در شرایط مختلف همچون موارد ذیل می تواند مفید باشد:

• انجام درمان های پزشکی، بیماری مزمن، یا مراقبت های تسکینی
• تاخیر رشدی یا اختلال یادگیری
• رفتارهای مشکل ساز در مدرسه
• رفتارهای خشن یا تهاجمی
• مسایل خانوادگی مانند طلاق، جدایی، مرگ اعضای خانواده
• بلایای طبیعی یا اتفاقات تروماتیک
• غفلت، سوء استفاده یا خشونت خانوادگی
• نگرانی، افسردگی، غم و اندوه
• اختلالات تغذیه ای و دفعی- ادراری
• اختلال بیش فعالی – کمبود توجه (ADHD)
• اختلال طیف اوتیسم (ASD)

بازی درمانی چگونه عمل می کند؟

یک شکاف ارتباطی بین کودکان و بزرگسالان وجود دارد. کودکان در هر سن و مرحله رشدی که باشند مهارتهای زبانی بزرگسان را ندارند و زمانی که آنها از موضوعی ناراحت هستند در بسیاری از موارد قادر نیستند آن را به بزرگسالان بیان کنند یا بزرگسال قابل اعتمادی برای بیان موضوع پیدا نمی کنند.

در ضمن ممکن است بزرگسالان نشانه های کلامی و غیرکلامی کودکان را اشتباه تفسیر کنند یا کاملا نادیده بگیرند.

کودکان از طریق بازی به درک جهان و جایگاه آن نایل می شوند. اینجا جایی است که کودکان آزادانه برای بیان عواطف درونی و احساسات عمیق عمل می کنند. اگر بدانید به دنبال چه چیزی هستید، می توانید از اسباب بازی هایی استفاده کنید که به عنوان نماد عمل میکنند و معنای دیگری پیدا می کنند.

اگر چه کودکان نمی توانند به اندازه کافی در دنیای بزرگسالان، ابراز وجود کنند، درمانگر باید خودش را به دنیای و سطح کودک برساند.

هنگام بازی، کودک ممکن است بیشتر تمایل به ابراز احساسات داشته باشد. آنها تحت فشار قرار نمی گیرند و مجاز هستند در زمان خودشان و به روش ارتباطی خودشان این کارها را انجام دهند.

بازی درمانی بسته به درمانگر و نیازهای خاص کودک می تواند متفاوت باشد. برای شروع، درمانگر ممکن است بخواهد کودک را در حال بازی مشاهده کند. همچنین ممکن است آنها بخواهند با کودک، والدین یا معلمان مصاحبه جداگانه انجام دهند.

بعد از بررسی کامل، درمانگر برخی از اهداف درمانی را تعیین خواهد کرد، در مورد محدودیتهای لازم تصمیم خواهد گرفت و برنامه ای درباره نحوه ادامه درمان، تدوین خواهد کرد.

بازی درمانگران به نحوه برخورد کودک هنگام جدایی از والدین، نحوه تنها بازی کردن کودک و نحوه واکنش آنها هنگام بازگشت والدین توجه می کنند.

هنگام تعامل کودک با انواع اسباب بازی ها و نحوه تغییر رفتار کودک از یک جلسه به جلسه دیگر، چیزهای زیادی می توان فهمید. کودکان می توانند از بازی برای بیان ترس و نگرانی، به عنوان یک مکانیسم تسکین دهنده، یا جهت درمان و حل مشکل استفاده کنند.

در بعضی موارد، درمانگر می تواند والدین، خواهر و برادر یا سایر اعضای خانواده را وارد بازی درمانی کند. به این نوع درمان، فیلیال تراپی یا فرزند درمانی گفته می شود. این نوع درمان می تواند به حل تعارضات، ارتقای سطح درمان و بهبود پویایی خانواده کمک کند.

تکنیک ها

جلسات بازی درمانی معمولا ۳۰ دقیقه تا یک ساعت طول می کشد و می تواند یکبار در هفته یا بیشتر برگزار می شود. تعداد جلسات مورد نیاز به خود کودک و نحوه پاسخ او به این نوع درمان بستگی دارد. درمان می تواند به صورت فردی یا گروهی انجام شود.

بازی درمانی می تواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم باشد. در روش مستقیم، درمانگر با تعیین اسباب بازی یا بازی های مورد استفاده، پیشقدم می شود. درمانگر، بازی را طبق اهداف مورد نظرش هدایت می کند.

روش غیرمستقیم دارای ساختار کمتری است. کودک می تواند اسباب بازی و گیم ها را به دلخواه خود انتخاب کند. کودک آزاد است به روش خودش با اندک دستورالعمل یا وقفه بازی کند. درمانگر از نزدیک کودک را نظاره خواهد کرد و در صورت لزوم مشارکت خواهد کرد.

جلسات باید در محیطی باشد که کودک احساس امنیت کند و محدودیت های کمی داشته باشد. درمانگر می تواند از تکنیک های ذیل استفاده کند:

• تجسم خلاق
• داستان سرایی
• نقش آفرینی
• تلفن اسباب بازی
• عروسک خیمه شب بازی، ماسک و حیوانات شکم پُر
• عروسک های انسان نما و عروسک های اکشن
• هنر و صنایع دستی
• شن بازی و آب بازی
• بلوک های ساختمانی
• رقص و حرکات خلاقانه
• پخش موزیک

نمونه ها

درمانگر بسته به کودک و موقعیتش، کودک را با روش های خاص بازی راهنمایی می کند یا کودک مجاز است خودش انتخاب کند. راههای زیادی وجود دارد که درمانگر می تواند از بازی درمانی جهت شناخت کودک استفاده کند و برای مقابله با مشکلات به کودک کمک کند.

به عنوان مثال، درمانگر می تواند به کودک، خانه عروسکی و تعدادی عروسک بدهد و از آنها بخواهد تا مشکلات موجود در خانه را حل کنند. او می تواند کودک را تشویق کند تا از عروسک های خیمه شب بازی برای بازآفرینی چیزهای تنش زا یا ترسناک استفاده کنند.

آنها ممکن است از فرزند شما بخواهند یک داستان تعریف کند تا ببینند کودک چه چیزی را به نمایش می گذارد یا ممکن است داستانهایی را بخوانند که مشکلی مشابه مشکل فرزند شما را حل میکند. این نوع درمان به “کتاب درمانی” معروف است.

می توان برای آگاهی از فرایند فکری کودک، هنگام نقاشی یا طراحی از او سوال پرسید یا برای ترغیب کودک به حل مسئله، همکاری و مهارت های اجتماعی با او به انجام بازی های مختلف پرداخت.

بازی درمانی برای بزرگسالان

بازی فقط برای کودکان نیست و همیشه بازی درمانی تلقی نمی شود. نوجوانان و بزرگسالان نیز می توانند در خصوص ابراز احساسات درونی مشکل داشته باشند. بزرگسالان ممکن است از بازی درمانی بهره مند شوند بخصوص افرادی که تحت تاثیر مشکلات ذیل هستند:

• ناتوانی ذهنی
• دمانس یا زوال عقل
• بیماری مزمن، مراقبت تسکینی و مراقبت آسایشگاهی
• مصرف مواد
• تروما و سوء استفاده جسمی
• مسایل مربوط به کنترل خشم
• اختلال استرس پس از سانحه(PTSD)
• مسایل حل نشده دوران کودکی

یک درمانگر هنگام کار با بزرگسالان از “نقش آفرینی درماتیکی” یا “شن بازی درمانی” استفاده می کند تا به احساساتی دست پیدا کند که صحبت کردن در مورد آنها سخت است. این درمانها می توانند به شما کمک کنند تا روی یک سری از روش ها برای مقابله با سناریوهای خاص کار کنید.

هر نوع بازی اعم از گیم، هنر و هنرهای دستی، یا موسیقی و رقص می تواند به شما کمک کند از استرس های زندگی روزمره رها شوید.

هنر درمانی، موسیقی درمانی و حرکات می توانند ترومای پنهان را آشکار کنند و درمان را ارتقا دهند. بازی به کمک یک درمانگر مجرب، می تواند ابزاری برای نیل شما به مقصد باشد.

بازی درمانی برای بزرگسالان ممکن است به عنوان مکمل سایر درمانها و داروها استفاده شود. درمانگر بازی درمانی را مطابق نیازهای خاص بزرگسال تنظیم می کند.

خلاصه و جمع بندی

بازی درمانی یک روش درمانی است که از  بازی برای کشف و بررسی مسایل روانی استفاده می کند. آن می تواند به تنهایی بخصوص برای کودکان یا به همراه دیگر روشهای درمانی و دارویی استفاده شود.

برای دستیابی به بهترین نتیجه درمانی پیشنهاد می گردد به یک روانشناس کودک با تجربه مراجعه کنید.