اختلال اضطراب جدایی چیست و چگونه درمان می شود؟

احساس اضطراب در کودک خردسالی که از او خداحافظی می کنید امری طبیعی است. گریه کردن، بهانه گیری یا محکم چسبیدن به شما که همگی نشانه های اضطراب جدایی به شمار می روند در اوایل کودکی، واکنش های سالمی هستند که حاکی از سیر طبیعی رشد و نمو کودک می باشند. این حالت ممکن است قبل از یک سالگی شروع شود و تا سن چهار سالگی بارها تکرار شود. در ادامه این مطلب از دپارتمان کودک و نوجوان مجله سلامت دکتر بهشتیان به بررسی اختلال اضطراب جدایی می پردازیم.

گرچه شدت و مدت زمان اضطراب جدایی در بین کودکان متفاوت است ولی باید توجه داشته باشید که حتی در سنین بالاتر هم کمی نگرانی در مورد ترک پدر و مادر امری طبیعی است. شما می توانید با درک مسئله و استفاده از استراتژی های مقابله ای مناسب، ترس های فرزندتان را کاهش دهید و حتی در سنین بالاتر آنها را به طور کامل از بین ببرید.

با این حال اضطراب جدایی برخی از کودکان حتی با وجود تلاش های بسیار والدین هم از بین نمی رود. این کودکان در طول دوران دبستان یا حتی پس از آن با تداوم یا تکرار اضطراب جدایی شدیدی دست و پنجه نرم می کنند.

اگر اضطراب جدایی آنقدر زیاد باشد که در فعالیت های عادی روزمره مانند مدرسه و روابط دوستانه اخلال ایجاد کند و به جای چند روز، ماهها طول بکشد می تواند نشانه مشکل بزرگ تری به نام ” اختلال اضطراب جدایی” باشد.

چگونه می توان اضطراب جدایی طبیعی را کاهش داد؟

در مورد کودکانی که دارای اضطراب جدایی طبیعی هستند مراحلی وجود دارد که می توانید برای تسهیل روند آن انجام دهید:

• جدایی از کودک را تمرین کنید. برای شروع، کودک تان را برای دوره های کوتاه و مسافت های کوتاهی نزد یک مراقب بگذارید. همان طور که کودک به جدایی عادت می کند می توانید به تدریج تعداد دفعات و مدت زمان دوری از او را افزایش دهید.
• جدایی از کودک را بعد از غذا و استراحت او برنامه ریزی کنید. کودک در صورت خستگی یا گرسنگی، بیشتر مستعد اضطراب جدایی هستند.
• مراسم خداحافظی تان را کوتاه برگزار کنید. تشریفات می تواند آرام بخش باشد و می توانید خداحافظی تان را در قالب دست تکان دادن از پشت پنجره یا یک بوس خداحافظی خلاصه کنید.
• بدون هیاهو از او جدا شوید. به فرزندتان بگویید می روید و برمی گردید و بلافاصله بروید. متوقف نشوید و مسئله را بزرگ تر از آنچه هست جلوه ندهید.
• به قول خود عمل کنید. برای اینکه کودک به شما اعتماد کند تا بتواند جدایی تان را بهتر تحمل کند سعی کنید حتما سر ساعتی که به او قول داده اید برگردید.
• کودک را با محیط جدید و محیط پیرامونش آشنا کنید. از یک پرستار یا مادر یا خواهر خود بخواهید تا به منزل تان بیاید. وقتی فرزندتان از خانه دور است او را تشویق کنید تا شی ء آشنایی (مثلا عروسک) را از آنجا با خود بیاورد.
• یک پرستار ثابت برای کودک در نظر بگیرید. اگر پرستاری را استخدام می کنید سعی کنید او را برای مدتی طولانی در کنار خود داشته باشید تا تغییر پرستار باعث ناسازگاری در زندگی فرزندتان نشود.
• تماشای برنامه های تلویزیونی ترسناک را به حداقل برسانید. اگر برنامه هایی که فرزندتان تماشا می کند ترسناک نباشند احتمال ترس او کاهش می یابد.
• سعی کنید تسلیم نشوید. به فرزندتان اطمینان دهید که حالش خوب خواهد بود. جدایی هایی که با برنامه و منظم انجام شوند به سازگاری هرچه بهتر فرزندتان با این شرایط کمک خواهد کرد.

اختلال اضطراب جدایی چیست؟

اختلال اضطراب جدایی مرحله طبیعی از رشد و نمو نمی باشد بلکه یک مشکل عاطفی جدی به شمار می رود که مشخصه آن پریشانی شدید کودک پس از جدایی از والدین یا پرستارش می باشد. از آنجایی که اضطراب جدایی طبیعی و اختلال اضطراب جدایی علایم مشابهی دارند ممکن است تشخیص اینکه کودک فقط به زمان و درک بیشتر نیاز دارد یا با مشکل جدی تری مواجه است دشوار باشد.

تفاوت اصلی بین اضطراب جدایی و اختلال اضطراب جدایی در شدت ترس های کودک است و اینکه آیا این ترس ها، او را از فعالیت های عادی باز می دارد یا خیر. کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی از اینکه حتی فکر کنند از پدر و مادرشان دور باشند نگران و آشفته می شوند و شاید بیماری را بهانه کنند تا برای رفتن به مدرسه یا بازی با دوستان از آنها فاصله نگیرند.

وقتی علایم ناشی از این ترس ها شدید باشد به یک اختلال تبدیل خواهد شد. اما مهم نیست فرزندتان هنگام جدایی از شما تا چه حد مضطرب می شود چون اختلال اضطراب جدایی قابل درمان است. کارهای زیادی می توانید انجام دهید تا فرزندتان احساس امنیت بیشتری کند و اضطراب جدایی را کاهش دهد.

علایم اختلال اضطراب جدایی

کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی مدام در مورد جدایی احساس نگرانی یا ترس دارند. بسیاری از کودکان شدیدا تحت تاثیر چنین علایمی قرار می گیرند:

• ترس از اینکه اتفاق بدی برای یکی از عزیزانشان بیفتد. رایج ترین ترسی که کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی تجربه می کنند این نگرانی است که در غیاب او آسیبی به یکی از عزیزانش وارد شود. به عنوان مثال ممکن است کودک مدام نگران بیمار شدن یا آسیب دیدن والدینش باشد.
• امتناع از رفتن به مدرسه. کودک مبتلا به اختلال اضطراب جدایی ممکن است ترس غیرمنطقی از مدرسه داشته باشد و تقریبا هر بهانه ای می آورد تا بتواند در خانه بماند.
• تمایل نداشتن به خوابیدن. اختلال اضطراب جدایی می تواند کودک را بی خواب کند که یا به خاطر ترس از تنها ماندن است یا کابوس هایی که در رابطه با جدایی می بیند.
• بیماری های جسمی مانند سردرد یا دل درد. کودکان مبتلا به این اختلال هنگام جدایی یا قبل از آن از احساس بیماری شکایت می کنند.
• محکم چسبیدن به والدین. ممکن است کودک سایه به سایه شما در خانه راه برود یا اگر بخواهید از خانه بیرون بروید به دست و پای شما بچسبد.

علل شایع

اختلال اضطراب جدایی به این دلیل رخ می دهد که کودک به نوعی احساس ناامنی می کند. هر آنچه ممکن است دنیای کودک تان را از تعادل خارج کرده، او را در معرض خطر قرار داده یا روال زندگی عادی اش را برهم زده باشد را شناسایی کنید. اگر بتوانید علت یا علل اصلی این مسئله را مشخص کنید یک قدم به سمت کمک به فرزندتان در این کشمکش های درونی نزدیک تر خواهید شد.

علل شایع اختلال اضطراب جدایی در کودکان عبارت اند از:

• تغییر محیط: تغییراتی که در محیط اطراف رخ می دهد مانند خانه، مدرسه یا برنامه های روزانه جدید می تواند باعث اختلال اضطراب جدایی شود.
• استرس: موقعیت های استرس زا مانند جابجایی مدرسه، طلاق یا از دست دادن یکی از عزیزان می تواند باعث مشکلات مربوط به اضطراب جدایی شود.
• پیوند عاطفی ناامن: پیوند عاطفی، وابستگی است که بین فرزند و مادر شکل می گیرد همانطور که یک پیوند عاطفی ایمن تضمین می کند که فرزند شما رشد مطلوب، احساس امنیت، احساس درک شدن و آرامش کافی خواهد داشت، یک پیوند عاطفی ناامن هم می تواند به ایجاد مشکلات دوران کودکی مانند اضطراب جدایی منجر شود.
• والدینی که به شکل افراطی از کودک محافظت می کنند: در برخی موارد ممکن است اختلال اضطراب جدایی ریشه در استرس یا اضطراب خود شما داشته باشد. والدین و فرزندان می توانند اضطراب یکدیگر را تشدید کنند.

اضطراب جدایی یا ضربه روحی شدید (تروما PTSD)؟

چنانچه اختلال اضطراب جدایی فرزند شما به یکباره اتفاق افتاده است شاید علت آن بیشتر مربوط به یک ضربه روحی باشد تا اضطراب جدایی. گرچه ممکن است این دو مساله علایم مشترکی داشته باشند اما روش های درمانی متفاوتی دارند. در صورت تشخیص اثرات استرس پس از سانحه (PTSD) در کودک تان می توانید به او کمک کنید تا مناسب ترین روش درمانی را پیش بگیرد.

کمک به کودک مبتلا به اختلال اضطراب جدایی

هیچ یک از ما دوست نداریم فرزندمان را آشفته و نگران ببینیم و می خواهیم به او کمک کنیم تا از چیزهایی که باعث ترس و اضطرابش می شود فاصله بگیرد. شاید این کار در بلند مدت، اضطراب کودک را تشدید کند بنابراین به جای تلاش برای اینکه از کودک تان جدا نشوید می توانید با انجام اقداماتی برای ایجاد احساس امنیت بیشتر به او کمک کنید تا با اختلال اضطراب جدایی مبارزه کند. ایجاد محیطی آرام همراه با احساس همدلی در خانه باعث می شود کودک احساس راحتی بیشتری کند. حتی اگر تلاش هایتان به طور کامل مشکل را حل نکند ولی همدلی شما می تواند اوضاع را بهتر کند.

• در مورد اختلال اضطراب جدایی مطالعه کنید و اطلاعات کافی به دست آورید. اگر در مورد مشکلی که فرزندتان تجربه می کند آگاهی داشته باشید بهتر می توانید با او همدردی کنید.
• به احساسات فرزندتان گوش دهید و به آنها احترام بگذارید. گوش دادن به حرف های کودکی که به خاطر اختلال، گوشه گیر شده است می تواند تاثیر شفابخش قدرتمندی به همراه داشته باشد.
• در مورد این موضوع با هم صحبت کنید. اینکه کودک در مورد احساساتش صحبت کند اتفاق خوبی است. فکر نکردن به این مسئله، چیزی را حل نمی کند. با او همدل باشید. می توانید لابه لای صحبت ها به او یادآوری کنید آخرین باری که از هم جدا شدید هیچ اتفاقی برای شما نیفتاده است.
• سختی های جدایی را پیش بینی کنید. برای جدایی هایی که می تواند باعث اضطراب فرزندتان شود مانند رفتن به مدرسه یا ترک منزل برای بازی با دوستان آماده باشید. اگر فرزندتان از پدر یا مادر راحت تر جدا می شود از او بخواهید تا در این مسیر کودک را همراهی کند.
• هنگام جدایی از فرزند، آرامش خود را حفظ کنید. اگر کودک ببیند که می توانید آرام باشید و خونسردی خود را حفظ کنید احتمالا او هم آرام خواهد بود.
• از فرزندتان حمایت کنید تا در فعالیت ها مشارکت داشته باشد. فرزندتان را تشویق کنید تا در فعالیت های فیزیکی و اجتماعی سالم شرکت کند. این گونه فعالیت ها راهکارهای بسیار خوبی برای کاهش اضطراب و کمک به کودک تان برای بهبود روابط دوستانه اش می باشند.
• تلاش های فرزندتان را تحسین کنید. کوچک ترین کارهای مثبت او را مانند رفتن به رختخواب بدون سرو صدا یا ارائه گزارش خوبی از مدرسه مورد تشویق قرار دهید.

نکاتی که به فرزندتان کمک می کند احساس امنیت و آرامش داشته باشد

• یک الگوی ثابت روزانه داشته باشید. برنامه ریزی روزانه به کودکان احساس امنیت می دهد و به از بین رفتن ترس ناشی از چیزهای ناشناخته کمک می کند. سعی کنید برنامه غذایی، ساعت خواب و موارد مشابه را برنامه ریزی کنید تا فرزندتان خودش را با آنها وفق دهد. چنانچه قرار بود برنامه خانواده را تغییر دهید آن را از قبل با فرزندتان در میان بگذارید. کنار آمدن با تغییراتی که غافلگیرانه نباشند برای کودک آسان تر است.
• محدودیت هایی تعیین کنید. اجازه دهید فرزندتان بداند که گرچه احساساتش را درک می کنید اما قوانینی در خانه شما وجود دارد که باید رعایت شود. تعیین و اجرای محدودیت ها هم مانند برنامه ریزی روزانه به کودک کمک می کند تا بداند باید از هر موقعیتی چه انتظاری داشته باشد.
• به آنها حق انتخاب دهید. اگر کودک در تعامل با شما حق انتخاب یا حق کنترل چیزی را داشته باشد احساس امنیت و آرامش بیشتری خواهد داشت. برای مثال می توانید به فرزندتان این حق انتخاب را بدهید که کجای مدرسه از هم جدا شوید یا کدام اسباب بازی اش را به مهد کودک ببرد.

کاهش اضطراب جدایی: نکاتی درباره مدرسه کودک

ممکن است برای کودکان مبتلا به اختلال اضطراب جدایی، حضور در مدرسه طاقت فرسا باشد و مدام از رفتن به مدرسه امتناع کنند. اما با بررسی و رسیدگی به دلایل اجتناب فرزندتان و ایجاد تغییراتی در مدرسه می توانید به کاهش علایم اضطراب کودک تان کمک کنید.

• اگر کودک برای رفتن به مدرسه بهانه گیری می کند سعی کنید تا جایی که امکان دارد او را زودتر به خانه برگردانید. شاید اوایل لازم باشد زمان کوتاه تری را در مدرسه سپری کند. معمولا علایم این کودکان زمانی که متوجه می شوند می توانند از جدایی، جان سالم به در ببرند کاهش می یابد.
• از مسئولین مدرسه بخواهید تا در مورد دیر رسیدن فرزندتان با شما همکاری کنند. اگر این را با مدیر مدرسه در میان بگذارید می توانید زمان بیشتری را برای خداحافظی از فرزندتان داشته باشید و کمی بیشتر با او صحبت کنید.
• مکان امنی را در مدرسه برای فرزندتان در نظر بگیرید. مکانی را در مدرسه پیدا کنید که فرزندتان بتواند وقتی استرس دارد به آنجا برود و اضطرابش را کاهش دهد. او را راهنمایی کنید تا به خوبی از مکان امن خود استفاده کند.
• اجازه دهید فرزندتان با خانه تماس داشته بگیرد. در مواقعی که کودک در مدرسه دچار استرس می شود یک تماس تلفنی کوتاه یک یا دو دقیقه ای با خانواده می تواند اضطراب جدایی او را کاهش دهد.
• یادداشت هایی برای فرزندتان بنویسید. می توانید یادداشت هایی برای فرزندتان بنویسید و آن را در ظرف غذا یا کمد مدرسه اش قرار دهید. دیدن عبارت “دوست دارم” روی دستمال می تواند به او قوت قلب بدهد.
• هنگام تعامل کودک با همسالانش به او کمک کنید. دریافت کمک از سوی یک بزرگتر مانند معلم یا مشاور باشد می تواند هم برای کودک تان و هم سایر کودکانی که با آن ها در ارتباط است مفید باشد.
• تلاش های فرزندتان را تحسین کنید. هر تلاش مثبت یا قدم کوچکی در مسیر درست، شایسته تحسین است. همان طور که در خانه این کار را انجام می دهید در مورد عملکردهای مثبت فرزندتان خارج از خانه هم باید این گونه عمل کنید.
• با کاهش استرس خود به کاهش استرس فرزندتان کمک کنید. کودکانی که والدین مضطربی دارند ممکن است بیشتر مستعد اضطراب جدایی باشند. شاید لازم باشد برای کمک به کاهش علایم اضطراب، اقداماتی انجام دهید تا آرام تر و متمرکزتر شوید.
• در مورد احساسات خود صحبت کنید. حتی اگر نتوانید کاری برای تغییر وضعیت استرس زای فرزندتان انجام دهید ولی بیان احساسات و آنچه در سر می گذرانید می تواند باعث پاکسازی روح و روان تان شود.
• ورزش کنید. فعالیت بدنی نقش کلیدی در کاهش و پیشگری از آثار استرس دارد.
• تغذیه سالمی داشته باشید. بدنی که تغذیه سالمی داشته باشد آمادگی بیشتری برای مقابله با استرس دارد بنابراین میزان زیادی میوه، سبزیجات و چربی های سالم بخورید و از مصرف غذاهای ناسالم، میان وعده های قندی و کربوهیدرات های تصفیه شده خودداری کنید.
• تمرینات ریلکسیشن داشته باشید. شما می توانید سطح استرس خود را با تکنیک های ریلکسیشن مانند یوگا، تنفس عمیق یا مدیتیشن کنترل کنید.
• خواب کافی داشته باشید. احساس خستگی باعث افزایش استرس، افکار مبهم و غیرمنطقی می شود درحالیکه داشتن خواب کافی با بهبود خلق و خو و کیفیت زندگی تان رابطه مستقیم دارد.
• شوخ طبع باشید. خندیدن علاوه بر امیدبخشی به بدن شما کمک می کند تا به روش های مختلفی با استرس مبارزه کند.

چه زمانی به یک روانشناس کودک مراجعه کنم؟

صبوری و مهارت و دانش کاربردی می تواند کمک زیادی به اختلال اضطراب جدایی  فرزندتان کند. اما ممکن است برخی از کودکان مبتلا به این اختلال به مداخله تخصصی نیاز داشته باشند. برای تصمیم اینکه آیا لازم است به دکتر روانشناس کودک مراجعه کنید یا خیر به دنبال علایم شدیدی باشید که فراتر از علایم هشداردهنده خفیف هستند. این علایم عبارت اند از:

• بهانه گیری یا چسبیدن به والدین طوری که سازگار با سن کودک نباشد.
• کناره گیری از دوستان، خانواده یا همسالان
• ترس یا احساس گناه شدید
• شکایت دایمی از بیماری جسمی
• چندین هفته امتناع از رفتن به مدرسه
• ترس بیش از حد برای خروج از خانه

چنانچه تلاش شما برای کاهش این علایم نتیجه نداد شاید زمان آن فرارسیده باشد که به یک متخصص سلامت روان مراجعه کنید. به یاد داشته باشید که این علایم می توانند مربوط به ضربه روحی شدیدی باشد که به فرزندتان وارد شده است. در این صورت لازم است به متخصص ترومای کودک مراجعه کنید.

درمان

روانشناس، روانپزشک و متخصص مغز و اعصاب کودکان می توانند اختلال اضطراب جدایی  را تشخیص داده و آن را درمان کنند. این افراد آموزش دیده، اطلاعات مربوط به خانه، مدرسه و حداقل یک جلسه بالینی را به منظور تشخیص اختلال، گرد هم می آورند و از آنجایی که کودکان مبتلا به این اختلال اغلب از مشکلات فیزیکی گلایه می کنند ممکن است آن ها را مورد معاینه پزشکی هم قرار دهند.

متخصصان می توانند علایم فیزیکی و افکاری که باعث اضطراب می شوند را شناسایی کنند و به فرزندتان کمک کنند تا استراتژی های مقابله با این اختلال را پیش گیرند و مسئله را حل کنند. درمان تخصصی اختلال اضطراب جدایی می تواند شامل موارد زیر باشد:

• روان درمانی. این روش فضای امنی را برای بیان احساسات فرزندتان فراهم می کند. اینکه فردی همدلانه به صحبت های او گوش دهد و باعث شود کودک نسبت به اضطرابی که دارد شناخت پیدا کند می تواند بسیار مفید باشد.
• بازی درمانی. این یک روش رایج و موثر برای ترغیب کودک به صحبت کردن درباره احساساتش است.
• مشاوره خانواده. این کار به کودک کمک می کند تا افکاری که به اضطراب او دامن می زند را خنثی کند درحالیکه شما هم می توانید به عنوان والدین به او کمک کنید تا مهارت های مقابله ای را فرابگیرد.
• مشاوره مدرسه. این کار می تواند به فرزند شما کمک کند تا نسبت به نیازهای اجتماعی، رفتاری و تحصیلی اش آگاه شود.
• دارو درمانی. ممکن است برای درمان موارد شدید اختلال اضطراب جدایی از دارو استفاده شود که این روش درمانی حتما باید درکنار سایر روش ها دنبال شود.