۵ منبع استرس در کودکان و ۱۲ توصیه برای والدین

همۀ کودکان و نوجوانان، گاهی استرس را تجربه می کنند. در واقع استرس، واکنشی طبیعی نسبت به تغییرات و چالش هاست. از آنجاییکه این تغییرات و چالش ها در سراسر زندگی رخ می دهند، بنابراین دوران کودکی را نمی توان از این مسئله، مستثنی کرد. در ادامه این مطلب از دپارتمان کودک و نوجوان مجله سلامت دکتر بهشتیان درباره منابع استرس در کودکان بیشتر آشنا خواهید شد.

ما معمولا استرس را پدیدۀ نامطلوبی می دانیم چرا که به واسطۀ اتفاقات بدی به وجود می آیند. درحالی که رویدادهای خوشایندی مثل فارغ التحصیلی، تعطیلات یا فعالیت های جدید هم می توانند باعث استرس شوند. کودکان و نوجوانان، زمانی استرس دارند که مجبور هستند برای کاری مهیا شوند، با چیزی سازگار شوند یا از چیزی محافظت کنند. معمولا تغییرات – حتی اگر تغییر خوبی باشد- ایجاد استرس می کنند. می توان گفت، استرس، هشداری برای “آماده باش” است.

چه زمانی استرس در کودکان می تواند مفید باشد؟

درصورتی که کودکان از حمایت درستی برخوردار باشند اندکی استرس می تواند کمک کننده باشد. استرس به کودکان کمک می کند تا به چالش کشیده شوند، به سمت هدفشان حرکت کنند، روی توانایی های خود متمرکز شوند و سر موعد، کارشان را انجام دهند. این نوع استرس مثبت، نقاط قوت درونی کودکان را تقویت کرده و مهارت انعطاف پذیری و توانایی کنار آمدن با مشکلات را در آنها بهبود می بخشد.

چه زمانی استرس، آسیب زاست؟

ممکن است استرس یا شرایط سخت، جدّی، پایدار، ناگهانی و شدید باعث شود کودک، بیش از حد تحت فشار قرار گیرد و توانایی هایش سرکوب شود. درصورتیکه کودکان مدام در شرایط استرس زا قرار گیرند یا مهارت های مقابله ای نداشته باشند یا حمایت نشوند، استرس می تواند به آنها آسیب برساند. استرس بیش از اندازه می تواند با گذشت زمان بر سلامت جسمی و روحی کودکان اثر بگذارد. شما نمی توانید مانع استرس فرزندانتان شوید ولی می توانید به انها کمک کنید تا با آن مقابله کنند.

• به آنها کمک کنید از استرس مثبت برای پیشبرد اهدافشان، سازگاری با تغییرات، مواجهه با چالش ها و افزایش اعتماد به نفس استفاده کنند.
• در شرایط استرس زا بیشتر حمایت شان کنید.
• از آنها در برابر آثار منفی استرس بیش از حد مثل استرس مزمن و استرس آسیب زا محافظت کنید.

استرس مثبت چیست؟

استرس مثبت، استرس اندکی است که کودکان و نوجوانان حین مواجهه با چالش ها تجربه می کنند که می تواند آنها را به آماده سازی و تمرکز بیشتر وادار کند. این نوع استرس به آنها انگیزه می دهد تا به سمت اهدافشان حرکت کنند، کارها را به خوبی انجام دهند یا تجارب جدیدی کسب کنند.

ممکن است قبل از آزمون، یک اجرا یا بازی مهم، استرس مثبت را تجربه کنند. این نوع استرس، پایدار نیست و پس از مواجهۀ کودک با چالش پیش رو، از بین خواهد رفت. استرس مثبت، این فرصت را به کودکان می دهد تا رشد کنند و یاد بگیرند. برای مثال، فشاری که هرروز کودکان تحمل می کنند تا به موقع به مدرسه برسند آنها را مجبور می کند وسایلشان را جمع کنند، کفش هایشان را بپوشند و به سمت اتوبوس روانه شوند ولی اگر کودکان نسبت به چگونگی استفاده از استرس مثبت آگاهی نداشته باشند یا هنوز مهارت های مقابله ی لازم را فرا نگرفته باشند، باعث می شود برای جا نماندن، هر روز با عجله به سمت اتوبوس بدوند که این امر اضطراب و استرس کودکان و والدین را به همراه خواهد داشت.

چه کمکی از دست والدین برمی آید؟

وقتی قرار است کودکتان برای رفتن به مدرسه (یا هر کار دیگری که با استرس مثبت همراه است) مهیا شود، می توانید مستقیما مداخله کرده و همۀ شرایط را برای کودک فراهم کنید ولی این کار باعث می شود آنها چگونگی استفاده از استرس مثبت را نیاموزند.

درعوض، بدون اینکه کاری انجام دهید به آنها بیاموزید خودشان همه چیز را آماده کنند. این کار، زمان و صبوری بیشتری می طلبد ولی ارزشش را دارد. این نوع استرس مثبت باعث می شود کودکان، مهارت های مقابله ای لازم را فراگیرند و برای مدیریت چالش ها و موقعیت های بزرگتر زندگی آماده شوند.

استرس رویدادهای زندگی چیست؟

رویدادهای ناخوشایند زندگی منبع استرس در کودکان

بسیاری از کودکان و نوجوانان با مشکلات یا رویدادهای سختی مواجه می شوند که در پاره ای موارد به بیماری و بستری شدن در بیمارستان هم منجر می شود. برخی از آنها فرزند طلاق هستند یا عزیزی را از دست داده اند. به مکان جدیدی نقل مکان می کنند یا مدرسه شان عوض می شود. هریک از این رویدادها می تواند استرس به همراه داشته باشد. ممکن است وقتی کودکان با رویدادهای ناخوشایند زندگی مواجه می شوند تا زمانیکه با شرایط وفق داده شوند مدتی استرس و تنش را تجربه کنند.

چه کمکی از دست والدین برمی آید؟

شما می توانید کودکتان را مورد حمایت قرار دهید. با او صحبت کنید و به حرف هایش گوش دهید. به آنها کمک کنید تا احساس عشق و امنیت داشته باشند. در صورت امکان، پیامدهای احتمالی را برای آنها توضیح دهید. در مورد اینکه ممکن است چه اتفاقی بیفتد، برای مقابله با آن چه کاری انجام دهد و چه کمکی از دست شما برمی آید، با او صحبت کنید. به آنها آرامش تزریق کنید و نشان دهید که به آنها توجه می کنید. مسئولیت انجام کارهای ساده ای را به آنها بسپارید تا احساس آرامش کنند.

رویدادهای خوشایند زندگی دلیل استرس در کودکان

رویدادهای خوشایند زندگی هم می توانند استرس زا باشند. یک جشن تولد، روز اول مدرسه، فارغ التحصیلی، تعطیلات یا حتی مسافرت می توانند باعث استرس کودکان و نوجوانان شوند.

چه کمکی از دست والدین برمی آید؟

در آماده سازی رویداد پیش رو، به کودکتان کمک کنید. دربارۀ موقعیت، صحبت کنید و به جوانب مثبت آن اشاره کنید. در صورت امکان در مورد برنامه ها به کودکان نظر دهید. ببینید در فکرشان چه می گذرد و چه احساسی دارند. اگر استرس دارند آن را طبیعی جلوه دهید و نشان دهید که می توانند با آن مقابله کنند. به آنها اطمینان دهید که در صورت لزوم کنارشان هستید.

استرس مزمن در کودکان چیست؟

درصورتیکه استرس رویدادهای سخت زندگی، بیش از چند هفته به طول انجامد به استرس مزمن تبدیل می شود. کودکانی که مدام با استرس مزمن دست و پنجه نرم می کنند یا حمایت کافی دریافت نمی کنند یا مهارت های مقابله ای لازم را برای مواجهه با آن ندارند متحمل تاثیرات سوئی خواهند شد.

مشکلات جدی جسمانی در بلند مدت، از دست دادن یکی از والدین یا اعضای خانواده، ناملایمات پایدار زندگی، همگی می توانند به استرس مزمن منجر شوند. این نوع استرس با گذشت زمان، بر سلامت روحی و جسمی کودکان و نوجوانان اثر می گذارد ولی راههایی برای جلوگیری از آثار مخرب استرس مزمن وجود دارد.

چه کمکی از دست والدین برمی آید؟

• به او کمک کنید احساس امنیت و عشق و توجه کند. این بهترین راه مقابله با استرس است. اینکه احساس کنند به شما نزدیک هستند و دوستشان دارید وآنها را می پذیرید از هرچیزی مهم تر است. وظایف روزانه شان را تعریف کنید. مثلا ساعت خواب، غذا خوردن در کنار خانواده، بلافاصله برگشت به خانه بعد از مدرسه. وظایف روزانه، ایجاد نظم می کند و کودک متوجه می شود می تواند روی بعضی چیزها حساب کند.
• مهارت های مقابله ای را به آنها بیاموزید. اگر کودکان بدانند که خودشان می توانند کارهایی را برای مقابله با استرس انجام دهند حس بهتری خواهند داشت. کودکان در هر ردۀ سنی، قادر به یادگیری و تمرین مدیتیشن و تنفس آرام هستند. بسیاری مهارت های دیگر هم برای یادگیری وجو دارد.
• به آنها کمک کنید تا از استرس فاصله بگیرند. زمانی را برای بازی، نقاشی، رنگ آمیزی، طبیعت گردی، مطالعۀ کتاب، موسیقی، بودن در کنار دوستان و اعضای خانواده اختصاص دهید. این فعالیت ها چیزی فراتر از تفریح هستند چراکه به کودکان و نوجوانان کمک می کنند احساس مثبتی داشته باشند که همین باعث رفع استرس خواهد شد.

استرس آسیب زا چیست؟

این نوع استرس، در نتیجۀ اتفاقات جدّی، شدید یا ناگهانی است که ضربۀ جسمی یا روحی به فرد وارد می کنند. ضربه های روحی پس از تصادفات شدید، جراحت، تعرض یا خشونت، همگی می توانند به استرس آسیب زا منجر شوند.

چه کمکی از دست والدین برمی آید؟

• توجه و حمایت خود را نسبت به کودکتان بیشتر کنید. با هم صحبت کنید و به حرف های او گوش دهید. به او اطمینان دهید که از امنیت کامل برخوردار است. احساساتش را تایید کرده و بپذیرید. کاری کنید به این باور برسد که با گذشت زمان احساس بهتری خواهد داشت.
• با پزشک یا درمانگر در تماس باشید. برخی کودکان برای رهایی از استرس آسیب زا نیاز به درمان دارند. والدین می توانند در جلسات مشاره شرکت کنند و بیاموزند چگونه می توانند به بهترین شکل به فرزندشان کمک کنند.
• اوقات خوشی را در کنار هم بگذرانید. کودکان و نوجوانان را تشویق کنید کارهایی را انجام دهند که از آنها لذت می برند. این کار می تواند شامل فعالیت هایی باشد که در کنار هم انجام می دهید یا خودشان به تنهایی انجام می دهند؛ مثل لذت بردن از یک موسیقی، طبیعت یا هنر. همۀ این فعالیت ها احساسات مثبت را برمی انگیزند که می تواند بخشی از استرس ناشی از آسیب وارده را کاهش دهد.
• به کودکان و نوجوانان فرصتی دهید تا از نقاط قوتشان در زندگی روزمره استفاده کنند. آسیب روانی و استرس می تواند باعث آسیب پذیری، اضطراب و عدم اعتماد به نفس کودکان و نوجوانان شود. آگاهی نسبت به توانمندی های شخصی به کودکان و نوجوانان کمک می کند تا احساس قدرت و اعتماد به نفس بالاتری داشته باشند.