شب ادراری: علل، علائم و روش های درمان

شب ادراری به ترشح غیرارادی ادرار هنگام خواب گفته می شود. شب ادراری مسئله رایجی است که در کودکان، نوجوانان و حتی بزرگسالان رخ می دهد. دلایل زیادی برای شب ادراری وجود دارد اما خوشبختانه این مسئله قابل درمان است. در ادامه این مطلب از دپارتمان کودک و نوجوان مجله سلامت دکتر بهشتیان با شب ادراری و روش های درمان آن بیشتر آشنا می شوید.

شب ادراری چیست؟

شب ادراری ترشح تصادفی یا غیرارادی ادرار هنگام خواب است و بین کودکان حتی پس از آموزش استفاده از دستشویی رایج است.

در اکثر کودکان، این مساله به تدریج طی فرآیند رشد، خود به خود متوقف می شود. این اتفاق معمولا بین ۴ تا ۶ سالگی رخ می دهد ولی چنانچه در سن بالای ۱۲ سال حداقل سه ماه متوالی هفته ای دو یا چند بار تکرار شود می توان آن را یک مشکل تلقی کرد.

گرچه این مساله یک وضعیت جدی به شمار نمی رود ولی می تواند برای کودک و خانواده، استرس زا باشد. ممکن است کودکانی که رختخواب خود را خیس می کنند شرمنده یا خجالت زده باشند یا شب خانه کسی نمانند چون نگران اند که وقتی از خانه دور هستند شب ادراری داشته باشند.

درک این مسئله مهم است که شب ادراری در نتیجه آموزش ضعیف دستشویی رفتن یا تنبلی کودک نیست. عوامل زیادی منجر به شب ادراری کودکان و بزرگسالان می شود.

انواع شب ادراری

دو نوع شب ادراری وجود دارد:

• شب ادراری اولیه: زمانی رخ می دهد که فرد شش ماه متوالی یا بیشتر هر شب رختخوابش را خیس کند.
• شب ادراری ثانویه: زمانی رخ می دهد که فرد بعد از اینکه شش ماه متوالی یا بیشتر شب ادراری نداشته است مجددا با این مشکل مواجه می شود. این نوع شب ادراری معمولا به دلیل یک وضعیت پزشکی یا روانی است.

چه کسانی مستعد شب ادراری هستند؟

مسئله در تمام سنین از کودکی گرفته تا بزرگسالی رخ می دهد ولی بدلیل اینکه کودکان هنوز در حال یادگیری کنترل مثانه شان هستند این عارضه قبل از ۶ سالگی شایع تر است. علت این مساله بزرگسالان معمولا یک بیماری زمینه ای پزشکی یا روانی می باشد. شب ادراری در بین پسرها شایع تر است. اگر ضربه روحی یا استرس شدید داشته باشید ممکن است بیشتر در معرض این موضوع باشید. این مسئله می تواند ژنتیکی باشد و در صورتی که والدین یا خواهر و برادر به آن دچار باشند سایر اعضای خانواده هم به این عارضه مبتلا شوند.

شب ادراری چقدر رایج است؟

از هر ۱۰ کودک، یک کودک شب ادراری دارد که بیشتر در میان کودکان کم سن و سال اتفاق می افتد – حدود ۳۰% کودکان هفت ساله به پایین و حدود ۵% کودکان ۱۰ ساله. حدود ۱ تا ۲ درصد نوجوانان به شب ادراری و حدود ۲ تا ۳ درصد بزرگسالان بالای ۱۸ سال به شب ادراری اولیه مبتلا هستند.

چگونه شب ادراری بر سلامت روان افراد تاثیر می گذارد؟

طبیعی است که کودکان و بزرگسالان از این مساله شان خجالت بکشند و احساس شرم باعث می شود تمایلی به مراجعه به پزشک نداشته باشند. احساس آن ها درست است ولی باید بدانند که این مساله یک عارضه رایج است. معمولا بدنامی که شب ادراری به دنبال دارد باعث ایجاد چنین احساساتی می شود.

اگر مسئله برای شما به عنوان یک کودک، نوجوان یا بزرگسال اتفاق می افتد مسئله ای غیرارادی بوده و نشانه این است که بدن شما آن طور که انتظار می رود عمل نمی کند. پزشک می تواند به شما کمک کند تا این تغییرات را در بدن تان کنترل کنید تا احساس بهتری داشته باشید و بدون اینکه رختخواب خود را خیس کنید از خواب بیدار شوید.

شب ادراری چه علایمی دارد؟

وقتی بعد از بیدار شدن متوجه لباس خواب یا ملحفه خیس رختخواب تان می شوید مشخص است که شب ادراری داشته اید. معمولا زمانی متوجه می شوید که کار از کار گذشته و رختخواب تان با ادرار خیس شده است.

گرچه این یک وضعیت فیزیکی به شمار می رود ولی می تواند برای هرکسی که آن را تجربه می کند آسیب های روحی شدیدی به همراه داشته باشد. ممکن است شرمنده و خجالت زده شوید یا سعی کنید لباس ها و ملحفه های خیس را از دید دیگران پنهان کنید. حتی ممکن است از تعاملات اجتماعی شبانه مثلا ماندن خانه کسی اجتناب کنید تا این مسئله از دید دیگران مخفی بماند. این علایم ناراحت کننده بعد از رفع این مساله از بین می روند اما در صورت وقوع می توانند تاثیرات جدی روی فرد بگذارند.

آیا شب ادراری نشانه یک بیماری زمینه ای است؟

اگر فردی برای استفاده از دستشویی آموزش دیده باشد و حداقل شش ماه متوالی یا بیشتر این مسئله را نداشته باشد و پس از آن مکررا رختخوابش را خیس کند این مسئله می تواند نشانه یک بیماری زمینه ای باشد. برخی از علایمی که نشان می دهد ممکن است این مسئله ریشه در یک بیماری زمینه ای داشته باشد عبارت اند از:

• تعداد دفعات ادرار کردن و میزان ادرار شما در طول روز تغییر می کند
• هنگام ادرار کردن احساس درد می کنید
• ادرارتان با فشار و کم تخلیه می شود
• رنگ ادرارتان تغییر می کند
• خلق و خوی شما تغییر می کند
• به ندرت اجابت مزاج می کنید

علل

علت این مساله می تواند با توجه به سن، علل متفاوتی داشته باشد. دلایل متعددی برای اینکه چرا افراد رختخواب خود را خیس می کنند، وجود دارد.

علت شب ادراری کودکان

شایع ترین علت این مسئله در دوران کودکی، عدم کنترل مثانه است. کودکان معمولا بین ۲ تا ۴ سالگی یاد می گیرند که مثانه خود را کنترل کنند ممکن است بین ۴ تا ۶ سالگی حین رشد و سازگاری با بدن خود، این مساله را هم داشته باشند. اکثر کودکان تا سن ۷ سالگی کنترل مثانه شان را به دست می آورند ولی بعد از ۷ سالگی یا در طول سال های نوجوانی هم ممکن است این مسئله را تجربه کنند.

در برخی موارد، این مسئله می تواند نشانه یک بیماری زمینه ای باشد. به عنوان مثال:

• عفونت مجاری ادراری
• مهره شکاف (بیرون زدگی نخاع) یا مشکلات عصبی
• دیابت
• انسداد مجاری ادراری یا مجرای ادرار باریک
• آپنه انسدادی خواب
• بیش فعالی

علت شب ادراری بزرگسالان

ممکن است افراد بالای ۱۸ سال هم این مسئله را داشته باشند. دلایل شب ادراری بزرگسالان می تواند شامل موارد زیر باشد:

• ژنتیک. برخی افراد به لحاظ ژنتیکی زمینه شب ادراری دارند. این بدین معناست که اگر والدین فرد، این مسئله را داشته باشند احتمال ابتلای او هم به شب ادراری بیشتر خواهد بود.
• یبوست. فشار ناشی از مدفوع اضافی داخل راست روده می تواند در سیگنال های عصبی که مثانه شما به مغز ارسال می کند تداخل ایجاد کند. اگر راست روده پر باشد میزان ادراری که مثانه در خود نگه می دارد را کاهش می دهد یا از تخلیه کامل آن جلوگیری می کند.
• هورمون ها. هورمونی به نام وازوپرسین، حجم ادرار تولید شده توسط بدن شما در طول شب را محدود می کند. وازوپرسین باعث می شود آب موجود در ادرار توسط جریان خون دوباره جذب شود و در نتیجه حجم کمتری از ادرار وارد مثانه شود. احتمال شب ادراری افرادی که وازوپرسین کافی تولید نمی کنند بیشتر است.
• ظرفیت عملکردی کوچک مثانه. افرادی که ظرفیت عملکردی مثانه شان کوچک است، مثانه ای به اندازه طبیعی دارند اما حتی باوجود اینکه مثانه می تواند ادرار بیشتری را نگه دارد احساس می کنند نمی توانند خودشان را نگه دارند و مثانه شان پر است. آن ها در طول روز بیشتر ادرار می کنند و حتی گاهی برای اینکه خودشان را خیس نکنند فورا سمت دستشویی می دوند. این مسئله احتمال این مسئله را هم افزایش می دهد.
• بیدار نشدن در طول شب. گاهی افراد نمی توانند به موقع از خواب بیدار شوند تا به دستشویی بروند. همان طور که مثانه فرد با ادرار پر می شود برای مغز سیگنال می فرستد. مغز هم به مثانه سیگنال می فرستد که استراحت کند تا بتواند ادرار بیشتری در خود نگه دارد، وقتی مثانه پر شد دوباره به مغز سیگنال می فرستد تا شما را از خواب بیدار کند. گاهی یک بیماری زمینه ای باعث می شود این سیگنال ها قطع شود و نتوانید به موقع از خواب بیدار شوید.
• مشکلات روحی – روانی. استرس عاطفی ناشی از حوادث آسیب زای روانی یا اختلال در زندگی روزمره می تواند باعث این مسئله شود. به عنوان مثال نقل مکان به خانه جدید، ثبت نام در یک مدرسه جدید، مرگ یکی از عزیزان یا سوء استفاده جنسی می تواند باعث بروز شب ادراری شود. تکرار این مسئله با گذشت زمان کمتر می شود و پس از مراجعه به یک متخصص بهداشت روان بهبود می یابد.
• شرایط پزشکی. یک بیماری زمینه ای مانند کم خونی داسی شکل (یک بیماری ژنتیکی و یک اختلال خونی)، تغییرات عصبی و ناهنجاری های کلیه یا مثانه می تواند علت این مسئله در بزرگسالان باشد. اگر بعد از شش ماه متوالی یا بیشتر هیچ شب ادراری نداشته اید و دوباره با آن مواجه شدید می تواند به دلیل یک وضعیت پزشکی باشد.

پزشک می تواند به شما کمک کند تا در مورد علت این مساله خود آگاه شوید و روش درمانی را پیش می گیرد تا هر روز صبح با احساس بهتری از خواب بیدار شوید.

روش تشخیص

پزشک پس از معاینه و پرسش درباره سوابق کامل پزشکی فرد می تواند شب ادراری را در فرد تشخیص دهد. سپس آزمایشاتی مانند آزمایش ادرار، آزمایش خون یا تصویربرداری را برای تعیین اینکه آیا یک بیماری زمینه ای باعث شب ادراری شده است یا خیر ارائه می دهد. اگر پزشک مشکوک شود که عوامل عاطفی یا روانی باعث شب ادراری شده اند ممکن است شما را به یک روانشناس ارجاع دهد.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنم؟

شب ادراری مسئله بسیار عادی و شایعی است. در صورتی که فقط شب ها اتفاق بیفتد خوب است که با پزشک تان مشورت کنید اما اگر در طول روز دچار بی اختیاری ادرار می شوید معمولا امری طبیعی نیست. ممکن است کودک تان در طول روز مشغول بازی باشد و نخواهد به دستشویی برود و خودش را خیس کند. از آنجایی که بی اختیاری ادرار در طول روز چندان رایج نیست بنابراین بهتر است مورد ارزیابی قرار گیرد.

چگونه می توان شب ادراری را درمان کرد؟

درمان این مساله با توجه به دلایل آن متفاوت است. گزینه های درمانی می تواند شامل موارد زیر باشد:

• تغییرات رفتاری قبل یا حین خواب مانند استفاده از زنگ هشدار
• مدیریت یا درمان هرگونه بیماری زمینه ای
• مصرف داروهایی که تولید ادرار شبانه را کاهش می دهند
• مدیریت استرس، آسیب روحی یا چالش های عاطفی با مشورت گرفتن از یک دکتر روانشناس کودک یا بزرگسال

چنانچه هیچ یک از روش های غیر تهاجمی درمان روی بزرگسالان مبتلا به شب ادراری پاسخ ندهد ممکن است لازم باشد فرد تحت عمل جراحی قرار بگیرد. جراحی می تواند مثانه، روده ها و دیافراگم لگنی (عصب ساکرال) را تحریک کند یا عضله اطراف مثانه را برای بهبودی انقباضات مثانه از بین ببرد.

تغییرات رفتاری

ممکن است پزشک شما پیشنهاد کند تا برای جلوگیری از این مساله تغییرات رفتاری در خود صورت دهید. تکنیک های رفتاری کارهایی هستند که می توانید در برنامه های شبانه خود و فرزندتان بگنجانید و نیازی به دارو ندارند. این تکنیک ها شامل موارد زیر می شوند:

• محدود کردن مصرف مایعات پیش از خواب. حداقل دو ساعت قبل از خواب چیزی ننوشید. اطمینان حاصل کنید که فرزندتان در طول روز مایعات کافی می نوشد. شاید این کار همیشه از شب ادراری جلوگیری نکند ولی از آنجایی که مایعات کمتری در شب دریافت می کند میزان ادرار هم کاهش خواهد یافت.
• رفتن به دستشویی قبل از خواب. مطمئن شوید که کودک شما قبل از خواب به دستشویی رفته و مثانه اش را خالی می کند. حتی اگر فکر می کند نیازی به دستشویی ندارد از او بخواهید حتما به دستشویی برود یا چند دقیقه آنجا بنشیند و سعی کند مثانه اش را قبل از خواب تخلیه کند.
• استفاده از زنگ هشدار شب ادراری. زنگ هشدار شب ادراری وسیله ای است که یک سنسور دارد و کودک پیش از خواب آن را به لباس زیر خود متصل کرده و دستگاه را روشن می کند. زمانی که سنسور به وسیله ادرار، مرطوب می شود زنگ هشدار شب ادراری فعال شده و به صدا در می آید بدین ترتیب کودک بیدار می شود و کارش را در دستشویی تمام می کند. با گذشت زمان، کودک یاد می گیرد با احساس پر بودن مثانه از خواب بیدار شود و نهایتا شب ها بدون اینکه نیاز به ادرار کردن باشد بخوابد. استفاده از این روش ممکن است چندین ماه طول بکشد تا به موفقیت برسد.
• درمان مثانه. این کار باعث می شود به تدریج ظرفیت مثانه کودک افزایش یابد و در طول روز با فواصل بیشتری به دستشویی برود. افزایش فاصله زمانی بین مراجعه به دستشویی به بزرگ تر شدن مثانه کمک می کند تا بتواند ادرار بیشتری را نگه دارد.

داروهای شب ادراری

داروهای زیر ممکن است به تنهایی یا همراه با تکنیک های رفتار درمانی برای درمان استفاده شوند:

• دسموپرسین. نوع ساختگی هورمون وازوپرسین طبیعی بدن است که باعث می شود کلیه ها ادرار کمتری تولید کنند. این دارو در حدود نیمی از موارد، موثر واقع می شود و در کودکان سنین بالاتر که ظرفیت مثانه طبیعی دارند نتایج بهتری دارد. این دارو می تواند سطح سدیم  را در کودکان کاهش دهد بنابراین باید میزان مایعاتی که کودک تان بعد از شام می نوشد را محدود کنید.
• اکسی بوتینین یا تولترودین. این دارو، مثانه بیش فعال را با کاهش انقباضات مثانه درمان می کند. می توانید این دارو را همراه با دسموپرسین یا روش زنگ هشدار مصرف کنید. استفاده از این دارو می تواند برای کودکانی که هر شب بیش از یک بار رختخواب خود را خیس می کنند و در طول روز هم بی اختیاری ادرار دارند موثر باشد.
• ایمی پرامین. این دارو در حدود ۴۰% موارد با افزایش سیگنال های مغزی به قسمت های مختلف بدن مانند مثانه از این مسئله جلوگیری می کند. پزشک موظف است شما را از هرگونه تداخل دارویی یا عوارض جانبی مرتبط با این دارو مطلع کند.
• سولیفاسین. یک داروی آنتی کولینرژیک است که تکانه های عصبی را کنترل می کند تا از فعالیت بیش از حد مثانه جلوگیری کند. این دارو نسبت به داروهای آنتی کولینرژیک سنتی، عوارض جانبی کمتری دارد.
• کلرید تروسپیوم. دارویی که با مسدود کردن گیرنده های سلولی عضلانی روی دیواره مثانه به آرام تر شدن آن کمک می کند و از فعالیت بیش از حد مثانه جلوگیری می کند.

چگونه می توانم از این مسئله جلوگیری کنم؟

این مسئله عارضه طبیعی و شایعی است. گرچه نمی توانید در همه موارد از شب ادراری جلوگیری کنید ولی می توانید احتمال وقوع آن را با موارد زیر کاهش دهید:

• پرهیز از نوشیدن مایعات زیاد دو ساعت قبل از خواب و همچنین پرهیز از نوشیدنی های کافئین دار
• رفتن به دستشویی قبل از خواب
• پوشیدن شلوار جاذب هنگام خواب
• دسترسی آسان به دستشویی
• استفاده از جملات مثبت و انگیزشی وقتی کودک خودش را در خواب خیس نمی کند
• خودداری از شرمنده یا مسخره کردن فردی که در خانواده یا گروه دوستان که این مسئله را دارد

این مسئله چقدر طول می کشد؟

گرچه این مسئله شایع است ولی معمولا تداوم ندارد. به طور معمول زمانی که کودکان یاد می گیرند مثانه خود را کنترل کنند از این شرایط خارج می شوند. چنانچه یک بیماری زمینه ای باعث این مساله شود درمان آن می تواند شب ادراری را متوقف کرده یا کاهش دهد. مدیریت این مسئله ممکن است زمان بر باشد اما یک بیماری قابل درمان محسوب می شود.

این عارضه می تواند برای کودک و همچنین والدین، استرس زا باشد. برخی از افراد می توانند راحت با یک متخصص مشورت کنند و به یاد داشته باشید که تیم مراقبت های بهداشتی برای ارائه خدمات، پشتیبانی و کمک در کنار شما می باشد. شما می توانید در مورد تمام سوالات مربوط به این مسئله با آنها مشورت کنید.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنم؟

در این صورت باید به پزشک مراجعه کنید:

• در مورد دفعات شب ادراری سوالاتی دارید
• در طول روز بی اختیاری ادرار دارید
• شب ادراری ناگهانی بعد از اینکه چندین ماه تجربه این مسئله را نداشته اید
• شب ادراری بعد از ۱۲ سالگی

چه سوالاتی باید از دکتر بپرسم؟

• چه چیزی باعث شب ادراری من (فرزندم) شده است؟
• چه تغییراتی در رفتار خودم (فرزندم) ایجاد کنم تا از این مسئله جلوگیری کنم؟
• آیا داروهایی که تجویز می کنید عوارض جانبی دارد؟
• اگر فرزندم خجالت بکشد چه کار کنم تا احساس بهتری داشته باشد؟

خلاصه و جمع بندی 

این موضوع یک وضعیت بسیار احساسی و اغلب چالش برانگیز است که باید مدیریت شود. ممکن است شما یا فرزندتان از اینکه نمی توانید مثانه خود را در شب کنترل کنید احساس خجالت یا استرس داشته باشید. تشویق و ایجاد تغییرات کوچک رفتاری قبل از خواب می تواند به افراد مبتلا به این مسئله کمک کند. چنانچه این تغییرات رفتاری موفقیت آمیز نبود پزشک می تواند گزینه های درمانی مناسبی را ارائه دهد تا بتوانید با خیال راحت و بدون اینکه رختخواب خود را خیس کنید از خواب بیدار شوید.